Zapraszamy do Fromborka!

ul. Katedralna  8
14-530 Frombork

Corpus Christi

Szpital był formą realizacji chrześcijańskiego nakazu miłosierdzia. Celem jego istnienia było zbawienie fundatora, dobroczyńców i ich bliskich. Sprawowana w nim opieka nad potrzebującymi i modlitwa samych podopiecznych miały skracać dobrodziejom męki czyśćcowe i przeważyć szalę podczas Sądu Ostatecznego. „Cokolwiek uczyniliście jednemu z tych braci moich najmniejszych, mnieście uczynili” (Mt 25,40) – mówił Jezus i to właśnie w kontekście owego Sądu.

Mieszkańcy szpitala to ci „najmniejsi”: troszcząc się o nich, nie tylko realizowano ewangeliczny nakaz, ale wręcz obdarowywano samego Boga. Podopieczni instytucji dobroczynnej często występują w źródłach jako pauperes Christi czy Christipauperes. Modlitwa była ich podstawowym obowiązkiem. Musieli mieć zatem zapewniony dostęp do liturgii, a w każdym szpitalu powinien być kościół, kaplica lub przynajmniej ołtarz. (…) Przez całe średniowiecze religijny charakter szpitala nie budził wątpliwości.

Marek Słoń, Szpitale średniowiecznego Wrocławia, Warszawa 2000

Średniowieczne szpitale obok gestu jałmużny pełniły niezwykłą formę wcielania w życie idei propagowanej przez Kościół chrześcijański, zawartej w słowie misericordia. Nie były to jednak instytucje czysto medyczne i higieniczne, jak np. szpitale bizantyjskie czy arabskie. Idea miłosierdzia zmodyfikowała szpitale europejskie, tworząc z nich miejsca schronienia dla szeroko pojętych nędzarzy, bezdomnych, ubogich, żebraków, starców i sieroty. Funkcję ówczesnych placówek szpitalnych odzwierciedlały ich nazwy: xenodochium (gr. xenos-podróżny) – przytułek dla podróżnych, orphanotropium (orphanus-sierota) – dom dla sierot, ptochotrophium (ptochos-ubogi)- dom dla ubogich, brephotrophium (brephos-podrzutek) – dom dla podrzutków/dom dla sierot.

Wszyscy „wykluczeni” ze wspólnoty społecznej, żyjący na marginesie świata – tzw. „ludzie luźni” (niem. los – „ludzie bez pana”) znajdowali w średniowiecznym szpitalu własną przestrzeń do życia i modlitwy; przestrzeń, która zatrzymywała ich w drodze, w życiu bez kresu. Tworzyli oni szpitalną wspólnotę braterstwa i wiary, codzienności i posługi, żyjąc w przekonaniu, iż bycie nędzarzem stanowi odrębną rolę w świecie – jakże ważną dla zbawienia.
Średniowieczne szpitale posiadały małe kościoły bądź kaplice – dogodne miejsce dla religijnej posługi. Dekorowały je ołtarze, obrazy i rzeźby, przedstawiające świętych uzdrowicieli (św. Sebastiana, św. Rocha czy św. Antoniego Opata). Odrębny charakter pełniły obecne w szpitalnych kaplicach ujęcia pasyjne – zwłaszcza zaś wizerunek Ukrzyżowanego Jezusa.

Bolesne krucyfiksy, pełne ekspresji ujęcia zdeformowanego ciała Chrystusa, ciała zakrwawionego, poniżonego, zdegradowanego, anatomicznie zniekształconego stanowiły wielowymiarowy i symboliczny wizerunek „Boga w cierpieniu”, tak bliskiego chorym, ubogim i opuszczonym.

I. Ukrzyżowanie wyobrażało nieuchronność śmierci.

II. Pozwalało pensjonariuszom szpitala duchowo zjednoczyć się z Chrystusem w bólu i cierpieniu.

III. Definiując chorobę jako karę za grzechy, Ofiara Chrystusa na krzyżu dawała nadzieję na odkupienie. Chrystus występował jako posłaniec Boga zdolny odkupić grzeszną ludzkość i wchłonąć w siebie choroby, zło i winy.

IV. Choroba stanowiła znak zerwania przymierza z Bogiem, Jezus przez swoją śmierć symbolicznie odbudowywał owo przymierze.

Prezentowana w Szpitalu św. Ducha wystawa czasowa Corpus Christi, powstała jako znak pamięci o religijnym charakterze tego miejsca, jak i o dotkniętych licznymi chorobami żyjących tu pensjonariuszach. Jak dowodzą badania archeologiczne mieszkańcy fromborskiego szpitala cierpieli na przewlekłe schorzenia zębów, upośledzenia ruchowe, zmiany krzywiczne, przewlekłe zapalnie szpiku i kości. Ból stanowił ich codzienność, doznanie trwałe, dojmujące, towarzyszące dniem i nocą. Cierpiący Chrystus był zatem towarzyszem ich niedoli, Bogiem cierpiącym – Bogiem, którego rozumiano i wyobrażano sobie nie tyle metafizycznie, co fizycznie.

Ekspozycja przypominając ową szczególną unię mistyczną cierpienia między człowiekiem wykluczonym, a Chrystusem przedstawia tak ważną w modlitewnym doznaniu „upodloną” cielesność Jezusa, w wybranych aktach scenicznych Pasji. Część I stanowi obraz POCZĄTKU/PROLOGU, w którym Chrystus został poddany sądowi i wstępnym torturom, co udowadnia ikonografia Biczowania (XVII-wieczny obraz z kościoła w Jasnej), Cierniem Koronowania (ze zbiorów Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku), Ecce Homo (XVII-wieczny obraz z kościoła w Starym Targu), Chrystusa Spętanego (XVIII-wieczny obraz z kościoła w Dzierzgoniu, XIX-wieczna rzeźba z kościoła w Ignalinie) i Chrystusa Frasobliwego (XV-wieczna rzeźba z kościoła w Mątowach Wielkich). Część II, główny element wystawy prezentuje „katalog” Ukrzyżowań: XVI/XVII-wieczny krucyfiks z kościoła w Mingajnach, XVI-wieczny krucyfiks z kościoła w Garbnie (obecnie w zbiorach Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie) oraz cztery Ukrzyżowania (kolejno z XVII, XVIII, XVIII i XIX wieku) z Misyjnego Seminarium Duchownego Księży Werbistów w Pieniężnie i kościoła w Glotowie. Ikonografię Krucyfiksów uzupełniają dwa niezwykłej urody, XVIII-wieczne malarskie przedstawienia Matki Boskiej Bolesnej i św. Jana pochodzące z kolegiaty w Dobrym Mieście. Zaprezentowane Ukrzyżowania wyobrażają bardzo różnorodnie moment śmierci Jezusa, obrazując ciało herosa bądź upodlonego Boga, ilustrując ciało zakrwawione, zbrojne w krwawe rany lub przedstawiając ciało zwycięskie, śmiało waleczne w swojej doskonałości. W części tej umieszczono również XV-wieczną rzeźbę Matki Boskiej z Dzieciątkiem (ze zbiorów Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie) – stanowiącą ideowy pomost ku portretom cierpiącej Marii trzymającej na kolanach zmarłego Chrystusa [Pieta z Sanktuarium w Gietrzwałdzie (XV w.), Pieta z kościoła w Ignalinie (XIX w.), Pieta z kościoła w Cerkiewniku (XVIII w.), Pieta z kościoła w Płoskini (XVIII/XIX w.), Pieta z Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie (XV w.)]. Ostatnią przestrzeń wystawy przeznaczono dla ikonografii Opłakiwania i Złożenia do grobu, reprezentowanego przez XVII-wieczny obraz z kościoła w Pietrzwałdzie, XVII-wieczny obraz z kościoła w Runowie i XIX-wieczny obraz z kościoła w Starym Targu. EPILOG ekspozycji tworzy współczesna figura Jezusa w Grobie, której towarzyszą unikatowe, rzeźbiarskie XIX-wieczne wizerunki Żołnierzy – Strażników Grobu Pańskiego z kościoła w Ełdytach Wielkich.

Dodatkowy, niezwykle ważny element uzupełniający wystawę stanowią utwory literackie o tematyce pasyjnej, pełniące funkcję duchowego komentarza do zaprezentowanych dzieł sztuki, którym „przewodzi” fragment zjawiskowego Snu o krzyżu (anglosaskiego poematu z X wieku).

Większość zgromadzonych obiektów – pochodzących z kościołów Archidiecezji Warmińskiej i Diecezji Elbląskiej – nie była prezentowana na innych wystawach, tym samym, tak jak w poprzednich latach, Muzeum Mikołaja Kopernika stara się konstruować kolejne ekspozycje przy pomocy obiektów zapomnianych czy całkowicie nieznanych szerszemu ogółowi, wartych jednak najwyższego zainteresowania. W ten sposób dziełom tym przywracany jest należny im szacunek i pamięć.

Ilość zaprezentowanych rzeźb i obrazów została z rozmysłem ograniczona, by nadać im większą rangę i stworzyć dla zwiedzających przestrzeń dogodną dla autentycznej medytacji, co dodatkowo ułatwia wnętrze Szpitala św. Ducha – gdzie to, co cielesne i sakralne od samego początku (czyli od XV wieku) splatało się ze sobą, tworząc spójny obraz epoki średniowiecza. Epoki pełnej przeciwieństw, w której to co najniższe/ poniżone/ pozornie odrzucone stanowiło fundament chrześcijaństwa, prostujący i rozjaśniający Wieżę Babel ludzkich poczynań…

Jowita Jagla

„Corpus Christi”

Wystawa czasowa w Szpitalu św. Ducha (Dział Historii Medycyny Muzeum Mikołaja Kopernika)
ul. Stara 6, Frombork

maj 2023 – luty 2024

Scenariusz wystawy:
Jowita Jagla

Koncept scenograficzny wystawy:
Jowita Jagla

Kurator wystawy:
Jowita Jagla

Kwerendy:
Jowita Jagla, Weronika Wojnowska

Realizacja wystawy:
Jowita Jagla, Weronika Wojnowska, Jagoda Semków, Paulina Dudek-Sobieska

Realizacja techniczna wystawy:
Andrzej Długołęcki, Dariusz Grzesiak, Paweł Chorostian

Multimedia:
Żaneta Wlizło, Zorjana Polenik

Opracowanie graficzne:
Janusz Goliński

Tłumaczenie w j. angielskim:
Łukasz Gos-Furmankiewicz

Współpraca:
Archidiecezja Warmińska, Olsztyn
Diecezja Elbląska, Elbląg
ks. prof. hab. Marek Jodkowski (Konserwator Archidiecezji Warmińskiej)
ks. Andrzej Starczewski (Konserwator Diecezji Elbląskiej, Dyrektor Muzeum Diecezji Elbląskiej)
Misyjne Seminarium Duchowne Księży Werbistów, Pieniężno

Przygotowanie konserwatorskie obiektów:
Pracownia Konserwacji Zabytków Ewa Olkowska, Olsztyn

Zdjęcia:
Bożena i Lech Okońscy

Kościoły, sanktuaria, kapliczki, muzea i kolekcje prywatne reprezentowane na wystawie

Kościoły Archidiecezji Warmińskiej:
Kościół pw. Św. Katarzyny, Cerkiewnik
Kolegiata pw. Najświętszego Zbawiciela i Wszystkich Świętych, Dobre Miasto
Kościół pw. Św. Marcina z Tours, Ełdyty Wielkie
Sanktuarium Matki Bożej Gietrzwałdzkiej, Gietrzwałd
Kościół pw. Najświętszego Zbawiciela, Glotowo
Kościół pw. Św. Jana Ewangelisty, Ignalin
Kościół pw. Św. Wawrzyńca, Mingajny
Kościół pw. Św. Katarzyny, Płoskinia
Kościół pw. Świętych Apostołów Szymona i Judy Tadeusza, Runowo

Zgromadzenia zakonne, klasztory, seminaria:
Zgromadzenie Sióstr św. Katarzyny Dziewicy i Męczennicy, Braniewo
Misyjne Seminarium Duchowne Księży Werbistów, Pieniężno

Kościoły Diecezji Elbląskiej:
Kościół pw. Św. Katarzyny i Trójcy Przenajświętszej, Dzierzgoń
Kościół pw. Świętej Trójcy, Jasna
Kościół pw. Św. Piotra i Pawła, Mątowy Wielkie
Kościół pw. Św. Piotra w okowach, Pietrzwałd koło Sztumu
Kościół pw. Św. Szymona i Judy Tadeusza, Stary Targ

Muzea:
Muzeum Mikołaja Kopernika we Fromborku
Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego w Kętrzynie
Muzeum Archidiecezji Warmińskiej w Olsztynie

Udostępnij
Skip to content