Historia pewnego pomnika

„Historia pewnego pomnika” to historia ogólnopolskiego konkursu rzeźbiarskiego na pomnik Mikołaja Kopernika we Fromborku, który poprzedził jego realizację. Na wystawie prezentujemy niezrealizowane projekty konkursowe, które zachowały się w zbiorach naszego Muzeum.

Konkurs zorganizowany został w ramach przygotowań do 500-lecia urodzin astronoma przez Zarząd Główny Związku Polskich Artystów Plastyków na polecenie Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Olsztynie oraz Ministerstwa Kultury i Sztuki. Najprawdopodobniej w drugiej połowie 1970 roku do konkursu zaproszono wszystkich członków Związku Polskich Artystów Plastyków. Uczestniczyło w nim kilkadziesiąt rzeźbiarek i rzeźbiarzy, którzy nadsyłali swoje propozycje prosto do Fromborka.

Każda praca miała składać się z kilku elementów:
I. szkicu założenia architektonicznego i jego lokalizacji w skali 1:500,
II. modelu pomnika (tzw. bozzetto) w skali 1:20,
III. sylwetki Kopernika w skali 1:5,
IV. głowy postaci w skali 1:1.

Autorkom i autorom projektów pozostawiono pełną swobodę wypowiedzi artystycznej, jednak głównym elementem monumentu miała być postać Mikołaja Kopernika. Powinien także wpisywać się w wytypowaną przestrzeń pod Wzgórzem Katedralnym, nie naruszając przy tym zastanej zieleni. W skład jury wchodzili zarówno cenieni rzeźbiarze, profesorowie uczelni, jak i przedstawiciele władz państwowych.

W 1971 roku, w gmachu głównym Muzeum zorganizowano wystawę pokonkursową wszystkich nadesłanych projektów, która trwała od lipca do grudnia. Dzięki temu, jak sądzimy, część obiektów szczęśliwie zachowała się w muzealnych magazynach, podczas gdy pozostałe prace rozproszyły się – zostały odebrane przez artystów albo trafiły m.in. do domów kultury czy szkół.

Zaprezentowane na wystawie i zachowane w Muzeum prace rzeźbiarskie to głównie nagrodzone projekty. Mimo że nie znamy pełnej listy uczestników konkursu (zgłoszenia były anonimowe), dzięki wynikom opublikowanym w prasie wiemy, kim byli wszyscy laureaci. Przyznano jedenaście nagród: jedno pierwsze miejsce, dwa drugie, trzy trzecie oraz pięć wyróżnień.

I miejsce:
Mieczysław Welter

II miejsce:
Bronisław Chromy i Jerzy Pilitowski (architekt)
Wincenty Kućma

III miejsce:
Mieczysław Welter
Józef i Pelagia Kopczyńscy oraz Włodzimierz Wojciechowski (architekt)
Józef Marek oraz Wojciech Kosiński (architekt)

Wyróżnienie:
Kazimierz Jęczmyk
Mieczysław Welter
Jan Kucz
Irena Molin-Sowa
Ryszard Wojciechowski

Zwyciężył jeden z projektów Mieczysława Weltera, który nadesłał na konkurs trzy propozycje. Co ciekawe, realizacja zwycięskiej koncepcji wcale nie była przesądzona. To nie jury konkursu, lecz władze wojewódzkie decydowały, która propozycja zostanie wykorzystana. Ostatecznie jednak, decyzja władz wojewódzkich nie podważyła wyboru komisji oceniającej i odlane w brązie dzieło Mieczysława Weltera, stanęło u stóp Wzgórza Katedralnego. Pomnik został uroczyście odsłonięty 15 lipca 1973 r. W zmniejszonej wersji pomnik ten stanął także w stolicy Meksyku.

Eksponowane obiekty, będące dziełami wybitnych rzeźbiarzy, uzupełnione są krótkimi biogramami ich twórców. Choć nie wszystkie nazwiska są nam znane, nawet ta częściowa wiedza pozwala ocenić poziom zgłoszonych w konkursie prac. Należy również pamiętać o kontekście tych dzieł – są to jedynie szkice rzeźbiarskie, koncepcje pomysłów, a nie „pełnoprawne” rzeźby. Zabytkom na wystawie towarzyszą również cytaty z gazet, w których na bieżąco śledzono postępy prac nad pomnikiem, oraz wielkoformatowe wydruki fotografii archiwalnych.

W zbiorach Muzeum obecnie znajdują się 42 rzeźby, będące fragmentami 26 niekompletnych projektów (spośród około 80 zgłoszonych). Niestety, brakuje szkiców architektonicznych założenia i lokalizacji pomnika, które znamy jedynie z archiwalnych fotografii. Co więcej, tylko w pięciu przypadkach zachował się pełny komplet trzech rzeźbiarskich części projektu. Jesteśmy jednak pełni nadziei, że uda nam się odnaleźć ich więcej, ponieważ już w trakcie przygotowywania wystawy trafiliśmy na nowe, wcześniej nieznane informacje – w tym nazwiska rzeźbiarzy, którzy nie zostali wymienieni w prasie (a brali udział w konkursie) – oraz projekty znajdujące się w zbiorach osób prywatnych, w tym samych twórców. Wierzymy, że organizacja wystawy stanowić będzie przyczynek do dalszych badań oraz odkryć związanych z fromborskim pomnikiem i okolicznościami jego powstania.