Wizerunki Kopernika w medalierstwie i numizmatyce

Ekspozycja „Wizerunki Mikołaja Kopernika w medalierstwie i numizmatyce” ma na celu prezentację medali, monet oraz banknotów z wizerunkiem wielkiego uczonego, znajdujących się w naszych zbiorach i pokazanie zróżnicowania w sposobie przedstawiania Mikołaja Kopernika w sztuce drobnego reliefu. Autorami prezentowanych wizerunków są przeważnie artyści o wyrazistej sylwetce twórczej i silnej osobowości, autentyczności i niepowtarzalności, posługujący się bogactwem i różnorodnością środków. Jedne wizerunki są rozpoznawalne natychmiast, przy innych należy się zastanowić, kto jest na nich pokazany. Niektóre ujęcia wielkiego uczonego zostały zaczerpnięte bezpośrednio z popularnych portretów, inne powstały z połączenia cech różnych podobizn, przetransponowane na własny sposób, w wyniku czego możemy oglądać różne przedstawienia.

Wśród prezentowanych obiektów można zobaczyć m.in. plakiety Józefa Stasińskiego, które sprawiają wrażenie jakby były namalowane, ukazujące Mikołaja Kopernika według portretu J. Falcka, Bacciarellego oraz podobizny ze zbiorów Gołuchowskich, najrzadszą próbę międzywojenną z najbardziej oryginalnym wizerunkiem Mikołaja Kopernika, najefektowniejszy banknot, jaki kiedykolwiek pojawił się w obiegu z wizerunkiem Mikołaja Kopernika o nominale 1000 złotych z 1965 roku, oraz bon fromborski o nominale 20 koperników z rekonstrukcją twarzy Mikołaja Kopernika dokonaną przez Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Komendy Głównej.

Mikołaj Kopernik budził zainteresowanie artystów malarzy i drzeworytników od XVI wieku. W medalierstwie nastąpiło to około dwa wieki później bo dopiero w XVIII wieku, a w Polsce na początku XIX wieku. Najpóźniej Mikołaj Kopernik zagościł na numizmatach, na banknotach pojawił się pierwszy raz w drugiej połowie XIX wieku, a na monetach na początku wieku XX.

Do najdawniejszych wizerunków Kopernika należy olejny portret autorstwa Tobiasza Stimmera, znajdujący się na słynnym zegarze astronomicznym w Strasburgu, obraz olejny z epitafium wielkiego astronoma znajdujący się w katedrze śś. Janów w Toruniu oraz portret gimnazjalny z Biblioteki Gimnazjum Akademickiego w Toruniu. Wizerunki te dają pewne wyobrażenie o tym, jak mógł wyglądać uczony. Niestety, żaden z tych portretów nie był malowany z natury, wszystkie powstały już po śmierci Kopernika. Z pośrednich przekazów wiadomo, że zarówno portret strasburski, jak i portret gimnazjalny powstały na podstawie niezachowanego do dziś obrazu do którego wielki uczony pozował, lub według innych sam namalował.

Artyści medalierzy chętnie umieszczali na swoich dziełach wizerunki Kopernika. Wzorowali je na zachowanych portretach, tylko w innym materiale i w innej technice, sięgając również do literatury, aby pokazać jak najlepiej nie tylko cechy fizyczne, ale także złożoność charakteru osoby, którą pragnęli upamiętnić. Sposób przedstawiania rysów twarzy, ubioru i atrybutów kształtował się stopniowo. Powszechnie wykształcił się stereotypowy portret dojrzałego mężczyzny o wyrazistych surowych rysach twarzy, z wystającymi kośćmi policzkowymi i długim ostrym nosem i charakterystycznych sięgających ramion bujnych włosach z przedziałkiem po prawej lub po lewej stronie, z częściowo zasłoniętym czołem i uszami, z konwalią w dłoni. Wizerunek dopełniały motywy heliocentryczne i panoramy miast. Z czasem, niektórzy artyści odchodzili od znanych nam podobizn i zaczęli szukać nowych środków wyrazu w przedstawianych portretach.