Kopernik Szukalskiego

Ekspozycja zorganizowana została w witrynie na ryzalicie północnym Gmachu Głównego Muzeum. Prezentujemy na niej trzy grafiki Stanisława Szukalskiego z niezwykłymi przedstawieniami Mikołaja Kopernika. Dwie ryciny stanowią najnowszy nabytek w muzealnej kolekcji grafiki współczesnej. Zakupione zostały podczas kwietniowej aukcji internetowej (2023 r.) w Domu Aukcyjnym „DESA Unicum”. Trzecia grafika aktualnie znajduje się w kolekcji prywatnej Pana Emila Przepiórskiego.

Postać Kopernika była szczególnie bliska Szukalskiemu. Wielokrotnie pojawiała się w jego twórczości, a stworzony przez niego wizerunek astronoma-herosa jest szalenie oryginalny, intrygujący i rewolucyjny. W 1914 r. Szukalski wyrzeźbił swój autoportret, przedstawiając siebie jako Kopernika. Już wtedy, na początku swojej drogi artystycznej, utożsamiał się z postacią tego wielkiego uczonego.

Znanych jest kilka wykreowanych przez Szukalskiego wizerunków Kopernika. Pierwszym był wspomniany wcześniej autoportret (uchwycone w ruchu popiersie). Drugim – nieszablonowe, ekspresyjne przedstawienie na projekcie 100-złotowej monety z 1925 r., które zdobyło trzecie miejsce na ogłoszonym przez Mennicę Polską konkursie. Była to pierwsza polska moneta (próbna) z wizerunkiem Mikołaja Kopernika. Kilkanaście lat później rewers tej monety został użyty przez Szukalskiego również na medalu. W 1935 r. powstał projekt monumentalnego dzieła rzeźbiarskiego w tzw. Duchtyni na dnie Smoczej Jamy w Krakowie (Duchtynia była ideą nigdy niepowstałego, nowego, narodowego miejsca kultu), gdzie również m.in. pojawia się podobizna Kopernika (popiersie). Na bazie tego wizerunku (trzeciego już) w 1973 r. wybito medal. Wyobrażony został tu rogaty Kopernik, z nagim torsem, który cyrklem mierzy przestrzeń od serca – Ziemi do mózgu – Słońca. Wtedy też powstał kolejny projekt pomnika, w dwóch wariacjach; tym razem jedyną figurą był Mikołaj Kopernik (czwarta koncepcja). Pomnik najprawdopodobniej stanąć miał w Krakowie, a jego projekt zreprodukowany został w technice serigrafii i cynkografii. Tym razem mamy do czynienia z całą postacią astronoma, monumentalną, umięśnioną, półnagą, heroiczną, ukazaną w dynamicznej pozie. Ostatnią kreacją fromborskiego uczonego w twórczości Stacha z Warty była seria plakatów oraz kart pocztowych, wydanych również w roku 1973. Grafika wykorzystywała znany już nam, efektowny, ale tym razem jeszcze bardziej dopracowany wizerunek mojżeszowego Kopernika z projektu Duchtyni oraz medalu.

Stanisław Szukalski, zw. Stachem z Warty (1893-1987) – niepokorny geniusz, kontrowersyjny indywidualista, skandalista, ale przede wszystkim rzeźbiarz, rysownik, grafik, projektant i teoretyk sztuki, założyciel grupy artystycznej Szczep Rogate Serce, a także twórca pseudonaukowej teorii zermatyzmu.